Synagogedelft.nl | Architectuur van Synagogen

Architectuur van Synagogen De voorgevel van de synagoge aan de Koornmarkt in Delft is duidelijk geïnspireerd door de Griekse tempels. In onderstaand artikel wordt op de volgende vragen ingegaan: wat zijn de kenmerken van een synagoge en zijn er verschillende stromingen in de architectuur van synagogen? Etymologie Synagoge is afgeleid van het Griekse woord synagein (Συναγωγή / Sunagôgê), wat letterlijk ontmoetingsplaats (assemblee) betekent. Het is een vertaling van het Hebreeuwse ( בית כנסת Beit Knesset). We zien deze laatste naam ook terug in de naam van het Israëlische Parlement. Kenmerken van een Synagoge Bouwkundig gezien is een synagoge een omsloten ruimte waar men bijeen kan komen voor gebed en het lezen van de Torah. Het interieur van een Synagoge bevat altijd een Ark, waarin de Torahrollen zijn opgeborgen en een podium, de Bimah, waar de Torah wordt gelezen. Om genoeg licht bij het lezen te hebben hangt er vaak een lamp boven de Bimah. De plattegrond van een synagoge is zodanig dat als men naar de Ark kijkt, de blik richting Jeruzalem heeft. Zoals de synagoge aan de Koornmarkt laat zien, was dit om bouwtechnische of stedenbouwkundige redenen niet altijd mogelijk. Voor synagogen ten westen van Jeruzalem hield men vaak simpelweg het oosten aan en voor synagogen ten oosten van Jeruzalem het westen als richting. Was dat niet mogelijk, dan loste men dat op door tijdens het gebed zich in de juiste richting te wenden. Naast bovengenoemde minimale gezamenlijke kenmerken zijn grote onderlinge verschillen te zien in zowel de vorm, het exterieur als het interieur van synagogen. Er is geen voorgeschreven basis plattegrond zoals bij kerken het geval is. Synagogen mogen versierd worden met kunstwerken, maar driedimensionale afbeeldingen (beelden) of afbeeldingen van mensen zijn niet toegestaan. Ramen van synagogen zijn vaak afgerond aan de bovenkant en in een twaalftal aanwezig, maar ook dat is geen wet. In de synagoge in Delft zijn aan elke zijde 5 ramen en aan de kant van de Arke 2 ramen, samen twaalf. Een ander symbool dat men vaak terug ziet in een synagoge is de Davidster. De eerste synagogen In de Pentateuch staat niets geschreven over synagogen als gebouw of concept. Waarschijnlijk zijn na de verwoesting van de Eerste en Tweede Tempel een groot aantal synagogen ontstaan. De Talmoed vermeldt dat vlak voor de verwoesting van de Tweede Tempel al 400 synagogen in Jeruzalem waren en verder ook in Mesopotamië voorkwamen. Het ontbreken van regels waar een synagoge als gebouw aan moet voldoen, maakt het voor archeologen moeilijk om bij een opgraving een synagoge te herkenen. Sommige historici stellen zelfs dat het woord synagoge in oude geschriften niet altijd letterlijk een gebouw betekende, maar ook een samenkomst in figuurlijke zin kon zijn. Diaspora In de diaspora volgde men voor de architectuur van de synagoge, die van de stad of streek waar men verbleef. De Joodse gemeenschap in de diaspora was vaak arm en wist zeker in het begin nooit hoe lang men ergens zou verblijven. De architectuur van de synagoge had daarom geen prioriteit. In sommige streken was het voor Joden niet toegestaan land te bezitten. In die gevallen huurde men grond en zorgde dat men niet al te veel opviel met het uiterlijk van het gebouw. Ook later bij het ontstaan van Joodse gemeenschappen die zich permanent konden vestigden, bleef men de lokale architectuur volgen. De Joodse gemeenschap was te zeer verspreid voor de ontwikkeling van een eigen architectuur. Door eerdere beperkingen die aan de Joden werd opgelegd ontstond er geen ontwikkeling en scholing in de architectuur, waardoor de Joodse gemeenschap weinig architecten heeft voortgebracht. Vaak moest men de hulp inroepen van een lokale niet Joodse architect. 19e eeuw Na de Franse revolutie verbeterde de positie van de Joden in de meeste landen. De muren van de getto’s werden afgebroken en de Joden kregen gelijke rechten. Het betekende ook dat men nu synagogen kon bouwen die zo groot waren als de kerk of de kathedraal. Symbolen die duidelijk maakten dat het om een synagoge ging (davidster, menora, of teksten in het Hebreeuws) konden nu duidelijk zichtbaar worden aangebracht. Dit leidde tot de bouw van de grootste synagoge van Europa in Boedapest (1859, 3000 plaatsen). Op het Amerikaanse continent beletten aanvankelijk de Spaanse, Portugese of Engelse machten de bouw van synagogen. Alleen in gebieden in bezit van Holland (New York, Curaçao, Recife) mocht men bouwen. Na de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten vervielen alle beperkingen en werden vele synagogen gebouwd. Deze bouwactiviteiten namen verder toe met de instroom van immigranten uit Oost Europa begin 20e eeuw. Onder invloed van de verlichting ontstond begin 19e eeuw in Duitsland een hervormings beweging (Haskala) die een modernisering van het Jodendom voor stond. Deze beweging begon in Duitsland en verspreidde zich al gauw naar andere landen. Synagogen werden Tempels genoemd en de architectuur ging lijken op die van kerken. Zo ontstonden er synagogen in een Romaanse (Parijs 1874), Gotische (Savannah 1878), Byzantijnse (Neuilly 1878), Moorse (Turijn 1884), Griekse (Delft 1862), of Romeinse (Atlanta 1875) stijl. Het einde van de Joodse getto’s betekende ook dat er geen beperking meer was voor de plaats van de synagogen in de stad. 20e eeuw Tijdens de Shoah werden tienduizenden synagogen vernietigd. Alleen al tijdens de kristalnacht (9/10 november 1938) werden 267 synagogen vernietigd en duizenden geplunderd. Na de tweede wereldoorlog raakten vele van de synagogen die niet vernietigd waren, in onbruik doordat de plaatselijke Joodse bevolking was verdwenen of was verhuisd naar andere wijken. In de grote steden, met veelal een Joodse gemeenschap van voldoende omvang werden wel nieuwe synagogen gebouwd. De in onbruik geraakte synagogen kregen een andere bestemming, in Delft was dat een muziekschool. Aanvankelijk was men weinig geïnteresseerd in de voormalige synagogen, maar tegen het eind van de twintigste eeuw ontstond er weer belangstelling wat resulteerde in tal van initiatieven tot het behoud en de restauratie van deze synagogen. Sommige kregen hun oude functie weer terug (Berlijn), anderen werden een museum (Amsterdam) of gedenkplaats (Essen). Literatuur Voor degenen die meer willen weten is een literatuur overzicht op deze website samengesteld. Jan Paul Peters
	Synagoge Delft Ontwerptekening van ir L. Winkel
	Eén van de twaalf ramen die een Synagoge kenmerkt
	Synagogue Boedapest
	Synagoge Turijn
	Synagoge Kampen net als Delft ook geinspireerd op de Griekse bouwstijl
	Synagogue Berlin
	Alte Synagogue Essen